Mállýsing

Stafróf

Esperanto er í raun hljóðritað, þ.e. til hvers bókstafs svarar eitt, og aðeins eitt hljóð. "Umhverfi" skiptir ekki máli.

Esperanto-stafrófið telur 5 sérhljóða og 23 samhljóða.

Sérhljóðar

Einhljóð

Sérhljóðarnir eru a, e, i, o og u.

Öll sérhljóð eru löng. a, e og o eru borin fram eins og í íslensku. i er hins vegar borið fram eins og íslenskt í og u eins og íslenskt ú.

Tvíhljóð

Tvíhljóð eru mynduð með því að bæta j aftan við sérhljóða.
aj (svipað og íslenskt æ).
ej (svipað og íslenskt ei).
oj
uj (eins og új)

Samhljóðar

Í esperanto eru 23 samhljóðar, þar af 6 sem táknaðir eru með bókstöfum sem aðeins koma fyrir í esperanto.

b, d, f, h, j, l, m, n, p, r, s, t og v eru bornir fram eins og í íslensku.

g og k eru alltaf bornir fram eins og í íslensku orðunum karl og garn (uppgómmælt), aldrei eins og í kerling, gisting (framgómmælt) eða þegar.

c samsvarar nokkurn veginn ts í íslensku
^c samsvarar ch í enska nafninu Churchill eða tsj í rússneska nafninu Tsjúganov
^g samsvarar nokkurn veginn g eins og í enska nafnorðinu Germany
^h samsvarar nokkurn veginn ch í þýska nafninu Bach.
^j samsvarar nokkurn veginn j í franska nafninu Jacques.
^s samsvarar nokkurn veginn sch í þýska nafninu Schubert.
˜u kemur aðeins fyrir á eftir a, e og o:
a˜u sem íslenskt á
e˜u sem eú (eitt atkvæði)
o˜u sem oú (eitt atkvæði)
z er raddað s-hljóð

Endingar

Sagnir

-i: nafnháttur. veni að koma
-as: nútíð. mi venas ég kem
-is: þátíð. mi venis ég kom
-os: framtíð. mi venos ég kem (þ.e. ég mun koma)
-us: viðtengingarháttur. mi venus se vi irus ég kæmi ef þú færir
-ant: lýsingarháttur áhrifsmyndar í nútíð. mi estas kantanta ég er syngjandi
-int: lýsingarháttur áhrifsmyndar í þátíð. mi estas leginta ég er syngjandi
-ont: lýsingarháttur áhrifsmyndar í framtíð. En tempo estonta esperanto ludos gravan rolon Á komandi tímum mun esperanto hafa mikilvægu hlutverki að gegna
-at: Þolmyndarending í nútíð. La domo estas konstruata verið er að byggja húsið (áframhaldandi verknaður).
-it: Þolmyndarending í nútíð. La Unua libro de Esperanto estis eldonita en Varsovio mil okcent okdek sep Fyrsta bók esperanto var gefin út í Varsjá átjánhundruð átta-tíu og sjö (verknaður sem var lokið).
-ot: Þolmyndarending í framtíð. Islanda antologio estas eldonota je la fino de la jarcentoSýnisbók íslenskra bókmennta verður gefin út (ákveðið er að gefa hana út) í aldarlok.

Atviksorð

-e: atviksorð. bone vel

Nafnorð

-o: nafnorð. hundo hundur

Lýsingarorð

-a: lýsingarorð. bona góður, góð, gott

Fleirtala og þolfall

Hægt er að beygja nafnorð og lýsingarorð í tölu og falli:
-j táknar fleirtölu. granda kato stór köttur, grandaj katoj stórir kettir
-n táknar þolfall. bona tago góður dagur, bonan tagon góðan daginn

Samsvörunarorð

	-u	-o	-a	-om	-am	-al	-e	-en	-el	-es
ki	hver	hvað	hvers konar	hversu mikið	hvenær	hvers vegna	hvar	hvert	hvernig	hvers (eign)
ti	þessi	þetta	þess konar	svona mikið	þá	þess vegna	þar	þangað	þannig	þess (eign)
^ci	sérhver	sérhvert	alls konar	allt (magn)	alltaf	allra hluta vegna	alls staðar	til allra staða	alla vega	allra (eign)
i	einhver	eitthvað	einhvers konar	eitthvað (magn)	einhvern tíma	einhverra hluta vegna	einhvers staðar	eitthvert	einhvern veginn	einhvers (eign)
neni	enginn	ekkert	engan veginn	ekkert (magn)	aldrei	af engum ástæðum	hvergi	til einskis staðar	engan veginn	einskis (eign)

Aðskeyti

Aðskeyti (forskeyti og viðskeyti) gegna mjög veiga-miklu hlutverki í esperanto því að regluleg notkun þeirra gerir miklu léttara fyrir að afla orðaforða en gengur og gerist í þjóðtungunum. Því er ráðlegt að læra þau og dæmi um notkun þeirra snemma á námstímanum.

Forskeyti

bo-	Táknar tengdir: frato bróðir, bofratomágur, filo sonur, bofilo tengdasonur.
dis-	Merkir sundrungu eða dreifingu: doni gefa, disdoni útbýta, peco hluti, partur; dispecigi skipta einhverju í hluta; li dispecigis la florvazon- hann mölvaði blómavasann.
ek-	merkir byrjun: iri ganga,fara; ekiri fara af stað, dormi sofa, ekdormi sofna.
eks-	þýðir fyrrverandi, uppgjafa-: ministro ráðherra, eksministro fyrrverandi ráðherra, moda í tísku, eksmoda úr tísku, gamaldags.
fi-	táknar eitthvað fyrirlitlegt eða glæpsamlegt: homo maður, fihomofama frægur, fifama þekktur að illu, þekktur að endemum. glæpamaður,
ge-	notað þegar fjallað er um kvenkyn og karlkyn í sama orðinu: sinjoro herra, gesinjoroj herrar og frúr, frato bróðir, gefratojsystkini.
mal-	Sé mal- tengt framan við orðstofn fær orðið gagnstæða merkingu við það sem í orðstofninum segir: bona góður, malbona vondur, kvieta rólegur, malkvieta órólegur.
mis-	merkir ranglega og hefur mjög líka merkingu og íslenska forskeytið mis-: kompreni skilja, miskompreni - misskilja, a˜udi heyra, misa˜udi misheyra.
pra-	merkir forn, frum- : patro faðir, prapatro forfaðir, tempo tími, pratempo fornöld, frumtími.
re-	táknar aftur, að nýju: sendi senda, resendi senda til baka, endursenda, vidirevidi að sjá aftur.

Viðskeyti

-a^c	merkir eitthvað lítilmótlegt, ógeðslegt: libro bók, libra^co skrudda, domo hús, doma^co hreysi.
-ad	táknar áframhald eða varanleik: parolo tal, parolado ræða, fumi - að reykja, fumadoreykingar.
-a^j	merkir hlut eða eitthvað hlutkennt: pentri að mála, pentra^jo málverk, man^gi að borða, man^ga^jo matur, krei að skapa krea^jo vera, sköpunarverk.
-an	merkir félagsmann, íbúa, áhanganda: klubo klúbbur, félag, klubano félagsmaður, Islando Ísland, islandano Íslendingur, Kristo Kristur, kristano kristinn maður.
-ar	merkir samsafn eða heild: arbo tré, arbaro skógur, homo maður, homaro mannkyn.
-ebl	táknar möguleika: kompreni að skilja, kompreneble skiljanlega, vidi að sjá, videblasjáanlegur.
-ec	merkir eiginleika, ástand: ri^ca ríkur, ri^ceco ríkidæmi, juna ungur, juneco æska.
-eg	táknar mikla stækkun, aukningu: domo hús, domego stórhýsi, ri^ca ríkur, ri^cegavellauðugur.
-ej	merkir stað: opero ópera, operejo óperuhús, lerni að læra, lernejo skóli, glacio ís, glaciejo jökull.
-em	táknar hneigð, hæfileika: timi hræðast, timema hræðslugjarn, helpi - hjálpa, helpema hjálpsamur.
-end	merkir eitthvað sem verður að gera: lerni að læra, lernenda eitthvað sem verður að læra, pagi að greiða, borga, pagenda sumo upphæð sem verður að greiða.
-er	merkir einstakling, einingu úr heild: fajro eldur, fajrero neisti, mono peningar, monero einstök mynt.
-estr	táknar foringja, "stjóra": ^sipo skip, ^sipestro skipstjóri, lernejo skóli, lernejestroskólastjóri.
-et	merkir mikla smækkun: pluvo rigning, pluveto smárigning, suddi, áleiðing, dormisofa, dormeti blunda.
-i	er viðskeyti til að mynda landanöfn af þjóðarheiti: Ruso rússi, Rusio Rússland. (Viðskeytið i er ekki upprunalegt en mikið notað í seinni tíð,sjáuj).
-uj	hefur fleiri en eina merkingu: a) ílát: mono peningar, monujo peningaveski, teo te, teujo tebaukur; b) nafn á tré sem kennt er við ávöxt: pomo epli, pomujo eplatré (notkun viðskeytisins uj í þessari merkingu hefur orðið sjaldgæfari með árunum, gjarnan sagt pomarbo, arbo merkir tré. c)uj er einnig notað til að mynda nafn lands af nafni þjóðarinnar sem byggir það: Dano dani, Danujo Danmörk, Hispano spánverji, Hispanujo Spánn. Í landaheitum má einnig nota -lando, t.d. Danlando (sjá einnig viðskeytið i).
-ul	er notað um einstakling sem hefur það til að bera sem orðstofninn segir: almozoölmusa, almozulo beiningamaður, forta - sterkur, fortulo - kraftakarl.
-um	hefur víðtæka merkingu eins og sjá má af dæmum hér á eftir: folio blað, foliumi fletta blöðum, akvo vatn, akvumi að vökva, gusto bragð, gustumi - að bragða, krucokross, krucumi að krossfesta.
-^cjog -nj	Þessi viðskeyti eru okkuð sér á báti. Þeim er yfirleitt ekki bætt við allan orðstofninn heldur nokkra fyrstu stafi í orðum eftir hentugleikum. Þau eru bæði notuð til að mynda gæluorð, -^cj í karlkyni og -nj í kvenkyni: patro faðir, pa^cjo pabbi, patrino móðir, panjo mamma, Vilhelmo Vilhjálmur, Vil^cjo Villi.

Auk viðskeyta sem þegar hafa verið talin skulu hér nefnd þrjú viðskeyti sem notuð eru með töluorðum:

-obl	sem táknar sinnum: du tveir, duoble tvöfalt duoble du estas kvar tvisvar sinnum tveir eru fjórir.
-on	sem notað er um brot: duono helmingur, kvarono einn fjórði, fjórðungur.
-op	sem notað er um stærð hóps eða heildar: triope þrír saman. Ni kantis triope við sungum þrjú saman.